مردی که حشره شد: نقد و بررسی رمان «مسخ» اثر فرانتس کافکا

کلیات

نام اثر و نویسنده: «مسخ» اثر فرانتس کافکا (آلمان) (کافکا اصالتاً اهل چک است، ولی امروزه او را از برجسته‌ترین ادیبان آلمانی‌زبان به حساب می‌آورند)

عنوان اصلی: Die Verwandlung

زبان اصلی: آلمانی

صفحات: 225

سال انتشار اولیه: 1915

معرفی رمان «مسخ»

قبلاً در مطلب مربوط به معرفی ده رمان کوتاه و جذاب، رمان «مسخ» را مختصراً معرفی کردم. حالا در این مطلب قصد دارم مفصل‌تر دربارۀ این شاهکار ادبیات آلمانی بنویسم.

«مسخ» رمانی نوشتۀ فرانتس کافکا و از مشهورترین آثار این نویسنده است. داستان این رمان مربوط می‌شود به گرگور سامسا که یک روز صبح از خواب برمی‌خیزد و می‌بیند به حشره‌ای بزرگ تبدیل شده است. کلیت ماجرا به تلاش‌های او جهت سازگاری با شرایط جدیدش برمی‌گردد. این رمان جزء محبوب‌ترین آثار در میان منتقدان ادبی است و پیوسته مقالات و کتاب‌های زیادی دربارۀ آن نوشته می‌شود.

نقد و بررسی رمان «مسخ»

رمان «مسخ» را نیز مانند بسیاری از آثار کافکا مورد تحلیل دینی و روانشناختی قرار داده‌اند. مثلاً یکی از برداشت‌های رایج از داستان این است که آن را تجلی عقدۀ پدر در وجود کافکا می‌دانند. از منتقدانی که چنین نظری دارند می‌توان به چارلز نایدر اشاره کرد. تحلیل‌های جامعه‌شناختی نیز از این رمان صورت گرفته که خانوادۀ سامسا را مصداق شرایط اجتماعی می‌دانند.

اما ولادیمیر نابوکوف، نویسندۀ مشهور روسی-آمریکایی، چنین تحلیل‌هایی را رد می‌کند و معتقد است هیچ‌یک حق مطلب را دربارۀ هنر کافکا ادا نمی‌کنند. خود نابوکوف به تحلیل این اثر بر مبنای جزئیات هنری می‌پردازد، ولی هرگونه تلاش برای استخراج مضامین نمادین یا تمثیلی را مردود می‌داند. مثلاً دربارۀ تفسیر رایج مربوط به عقدۀ پدر می‌نویسد ظالم‌ترین شخصیت داستان که از پشت به گرگوری خنجر می‌زند خواهر اوست، نه پدرش.

نابوکوف معتقد است مضمون محوری روایت به تلاش هنرمند برای بقا در جامعه‌ای مربوط می‌شود که پر از آدم‌های بی‌فرهنگ است، آدم‌هایی که قصد دارند گام‌به‌گام او را نابود کنند.

از دیگر نقدهای جالب می‌توان به بررسی فولکر دروکه اشاره کرد. او معتقد است مسخ اصلی داستان مربوط به خواهر گرگور یعنی گرت است و عنوان «مسخ» به او ارجاع دارد. گرگور پس از مسخ‌شدن تحلیل می‌رود و نهایتاً می‌میرد. اما خواهرش گرت در نتیجۀ شرایط جدیدش خانواده‌اش به بلوغ می‌رسد مسئولیت جدید به عهده می‌گیرد. نهایتاً پس از مرگ گرگور، پدر و مادرش نیز متوجه گرت می‌شوند «که همواره سرزنده‌تر می‌شد … و به زنی جوان و زیبا تبدیل شده بود». از این منظر، تحول شخصیت گرت، یعنی تبدیل او از یک دختر به یک زن، مضمون پنهان داستان است.

اقتباس سینمایی

قبلاً در این مطلب، دربارۀ نسخۀ سینمایی «مسخ» نوشتم. این فیلم در سال 2012 به کارگردانی کریس سوانتون ساخته شد.

اگر این رمان عجیب را خوانده‌اید یا اقتباس سینمایی آن را دیده‌اید، نظراتتان را با ما در میان بگذارید.