تراژدی شخصی پولانسکی: نگاهی به فیلم «مکبث» رومن پولانسکی

کلیات

نام اثر و کارگردان: «مکبث» به کارگردانی رومن پولانسکی (محصول آمریکا و بریتانیا)

بازیگران: جان فینچ (مکبث)، فرانچسکا آنیس (بانو مکبث)، مارتین شا (بنکو)، ترنس بیلر (مکداف)

عنوان اصلی: Macbeth

زبان اصلی: انگلیسی

مدت‌زمان: 140 دقیقه

سال انتشار اولیه: 1971

معترفی مختصر نمایشنامۀ «مکبث»

«مکبث» نام یکی از مشهورترین تراژدی‌های ویلیام شکسپیر است که اولین بار در سال 1606 اجرا شد. بسیاری از ما کمابیش با داستان این نمایشنامه آشنا هستیم. مکبث سپهسالاری اسکاتلندی است که از سه جادوگر، این غیبگویی را می‌شنود که روزی پادشاه خواهد شد. همین پیشگویی باعث می‌شود که مکبث به همراه زنش دسیسه کنند و پادشاه را به قتل برسانند تا مکبث به تاج‌وتخت برسد. این اتفاق می‌افتد، اما پیامدهای آن بسیار از آنچه تصور می‌کنند مخوف‌تر است.

معرفی فیلم «مکبث» اثر رومن پولانسکی

اقتباس پولانسکی از «مکبث» اولین فیلمی بود که پس از سلاخی همسر و فرزند زاده‌نشده‌اش به دست خانوادۀ مانسون ساخت. می‌گویند این رویداد تلخ تأثیر زیادی بر این فیلم گذاشت و خشونت و فضای تاریک فیلم برگرفته از همین مصیبت شخصی پولانسکی است. صحنۀ قتل خانوادۀ مکداف را نیز بیش از همه به این رویداد مرتبط می‌دانند. ولی صرف‌نظر از اینکه پولانسکی هنگام ساخت این فیلم چنین چیزی را مدنظر داشته یا نه، نکتۀ انکارناپذیر این است که اقتباس او از خشن‌ترین و دردناک‌ترین اقتباس‌های «مکبث» است.

ویژگی خاص فیلم «مکبث» رومن پولانسکی

ویژگی جالب فیلم «مکبث» این است که در حین وفاداری کامل به متن شکسپیر، نه حالت سینمایی خود را از دست داده و نه خالی از خلاقیت است؛ پولانسکی این مهارت را داشته که تغییراتی را که در داستان ایجاد می‌کند کاملاً از طریق جنبۀ بصری کار صورت دهد، بی‌آنکه تغییری در دیالوگ‌ها اعمال نماید.

از این موارد می‌توان به خصومتی که همان ابتدای کار بین مکبث و ملکم (پسر ارشد شاه دانکن) صورت می‌گیرد اشاره کرد که با نگاهی خونین میان این دو شخصیت در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد. این صحنه مربوط به قسمتی است که دانکن، ملکم را وارث خود اعلام می‌کند و مکبث از این قضیه احساس حسادت می‌کند. این خصومت آنجایی دوباره به تصویر کشیده می‌شود که در بزم مکبث (وقتی از تصمیمش برای قتل پادشاه تقریباً منصرف شده)، ملکم به طعنه جامش را رو به مکبث بالا می‌برد و می‌گوید «درود، امیر کودور». همین باعث می‌شود آتش حسادت مکبث دوباره شعله‌ور شود و عزمش جزم.

نکتۀ دیگر از این افزونه‌های بصری بدون تغییر در متن می‌توان به شخصیت‌پردازی متفاوت راس اشاره کرد. در نمایشنامۀ شکسپیر، راس شخصیتی فرعی است که نقش چندانی در ماجراها ندارد و حتی در بعضی دیگر از اقتباس‌ها به کلی حذف می‌شود. اما پولانسکی با نشان دادن این شخصیت در بسیاری از صحنه‌ها و کارهایی که بدون دیالوگ انجام می‌دهد، او را فردی زیرک و فرصت‌طلب نشان می‌دهد. نمونۀ این امر، اعزام راس برای راهنمایی دو آدمکشی است که می‌خواهند بنکو و پسرش را بکشند. دیگر صحنۀ مهمی که راس در آن ایفای نقش می‌کند آنجاست که دروازۀ قلعۀ مکداف را به‌روی نیروهای مکبث می‌گشاید و بدین‌ترتیب مسبب قتل خانوادۀ مکداف می‌شود، حال‌آنکه در متن شکسپیر، سر زدن او به خانوادۀ مکداف ربطی به هجوم مزدوران مکبث ندارد.

یک نکتۀ دیگر که مجدداً به همین شکل به داستان اضافه شده صحنۀ پایانی فیلم است. در این صحنه، دانلبین (که او هم در متن شکسپیر شخصیتی فرعی و کم‌اهمیت است) سراغ ساحره‌ها می‌رود و مشخصاً او نیز که از رسیدن برادرش به سلطنت احساس ناخشنودی می‌کند، قصد دارد توطئه‌هایی صورت دهد.

اقتباسی تماماً سینمایی

یکی دیگر از ویژگی‌های «مکبث» پولانسکی که آن را از سایر اقتباس‌های پیشین مجزا می‌کند این است که صحنۀ تئاتر را کاملاً پشت‌سر گذاشته و صحنه‌هایی واقعی را خلق می‌کند. از این نکات می‌توان به فیلم‌برداری در مناظر طبیعی، لباس‌ها و گریم‌های مطابق با زمان داستان، گل و باران و خون و مه و تمام چیزهایی اشاره کرد که در داستانی اسکاتلندی می‌توان انتظار داشت.

جوایز فیلم «مکبث» رومن پولانسکی

این فیلم با انتقاداتی با موضوع خشونت و برهنگی مواجه شد. اما به‌طور کلی مورد استقبال خوبی قرار گرفت و نقدهای ستایش‌آمیزی دریافت کرد. این فیلم همچنین توانست جایزۀ بفتا در ردۀ بهترین طراحی لباس و همین‌طور جایزۀ هیئت ملی بازبینی فیلم در ردۀ بهترین فیلم و رتبۀ اول ده فیلم برتر سال را به خود اختصاص دهد.

سخن پایانی

در پایان می‌توان گفت شاهکاری که رومن پولانسکی در این فیلم خلق کرده این است که حین وفاداری کامل به متن شکسپیر، سینمایی‌ترین اقتباس این نمایشنامه را ساخته (شاید بتوان اقتباس جدید جاستین کورزل را از این لحاظ با فیلم پولانسکی مقایسه کرد) و البته تغییراتی بسیار جالب در آن ایجاد کرده است.

اگر این فیلم جذاب را دیده‌اید، نظراتتان را با ما در میان بگذارید.